Małgorzata Kalinowska – Psychologiczna interpretacja baśni. „Raven” Nr 1/2019
Prowadzony przez nas dwa lata temu cykl seminaryjny „Interpretacja baśni według Marie-Louise von Franz” cieszył się dużym powodzeniem, wielokrotnie również pytaliście nas, czy tematyka ta mogłaby być dostępna szerzej. Małgorzata Kalinowska w swoim artykule otwiera cykl wprowadzający w podejście Marie-Louise von Franz, przedstawiając rozumienie baśni z perspektywy psychologii analitycznej, ich znaczenie dla zbiorowego i indywidualnego rozwoju i podstawy techniki interpretacji. W jesiennym numerze „Raven” znajdą Państwo jego ciąg dalszy – analizę baśni o Pięknej Wasylisie w kontekście archetypu cienia i pierwiastka zła.
Ilustracja baśni „Bezręka dziewczyna”
(…) Wywodząca się z teorii jungowskiej psychologiczna interpretacja baśni zrobiła współcześnie zawrotną karierę. Najczęściej spotykanym rozumieniem baśniowych opowieści jest analiza zmagań bohatera lub bohaterki w kontekście indywidualnej ścieżki rozwojowej. Jednocześnie wielość interpretacji tych samych baśni stawia przed nami pytanie, czy chodzi o psychologiczną analizę, czy może raczej o rodzaj amplifikacji lub cyrkumambuacji baśniowych motywów? Czy zamiast odczytywania ich symbolicznych znaczeń, nie chodzi tu o pracę z wyobrażeniową warstwą psychiki? Przykładem są różne interpretacje baśni o bezrękiej dziewczynie, jakie znajdujemy w książkach Biegnąca z wilkami C. P. Estes, Tęsknota silnej kobiety za silnym mężczyzną M. Storch, Memories of our Lost Hands S. Toyoda i Feminine in Fairytales M.-L. von Franz. Każda z tych pozycji interpretuje oryginalną baśń braci Grimm odmiennie, podkreślając inny aspekt zmagań głównej bohaterki. Czy ostatecznie mówimy więc o interpretacji baśni, czy raczej o próbie wniesienia jej symbolicznego znaczenia we współczesną psychikę zbiorową?
Koncepcja Marie-Louise von Franz, która była pierwszą jungistką zajmującą się psychologicznym podejściem do baśni, pozwala nam objąć oba te wymiary: zarówno psychologiczną interpretację i analizę porównawczą, jak i znaczenie baśni dla indywidualnego rozwoju. Teoria von Franz oparta jest na analizie ponad tysiąca baśni z całego świata. Autorka opracowywała ją od 1939 do 1948 roku i przedstawiła w książce zatytułowanej Symbolik des Märchens, która początkowo ukazała się jako praca autorstwa Hedwigi von Belt, redaktorki wydania, a dopiero w 2016 roku pod właściwym nazwiskiem autorki. Symbolik des Märchens jak dotąd nie doczekała się angielskiego wydania i być może dlatego to podejście wciąż znamy głównie z serii książek opartych na wykładach, które Marie-Louise von Franz wygłosiła w Instytucie C. G. Junga w Zurchu.
Von Franz traktuje baśnie jako najczystszy i najprostszy wyraz procesów nieświadomości zbiorowej. Uważa ona, że baśniowe postaci i ich losy są archetypowymi obrazami, reprezentacjami zbiorowej energii archetypowej na poziomie świadomości. Rozróżnia tu baśnie od mitów i legend, w których opowieść jest w większym stopniu zabarwiona kulturowym materiałem, a także od lokalnych sag, które prezentują bardziej osobowe zmagania. Baśniowi bohaterowie nie są indywidualnymi postaciami, lecz symbolami pewnych ważnych dla danego czasu wzorców. Stanowią reprezentacje zmagań wpisanych w ludzką naturę. Jako takie mają one odniesienie do osobowego losu. Na ścieżce indywiduacji mierzymy się ze zbiorowymi zasadami, sposobami rozwiązywania problemów, zmaganiami i odwiecznymi konfliktami, których nie można jednak sprowadzić do indywidualnego losu, mają one głębsze, uniwersalne znaczenie. (…)
Kalinowska M. (2019). Psychologiczna interpretacja baśni na podstawie prac Marie-Louise von Franz. „Raven. Psychologia głębi i kultura”, nr 1/2019 (01), s. 33-39.
Małgorzata Kalinowska jest analityczką jungowską, tłumaczką i autorką tekstów z zakresu traumy kulturowej i treningu psychoanalitycznego. Interesuje się punktami spotkań między psychologią, socjologią i literaturą, pozwalającymi na zrozumienie długoterminowych reakcji na traumatyczne doświadczenia na poziomie narodów i kultur. Zajmuje się również reakcją psychiki na doświadczenia traumatyczne według współczesnego psychoanalitycznego rozumienia.
