Małgorzata Kalinowska – Mecz na narodowym boisku. „Raven” Nr 1/2019
Pojęcie kompleksów kulturowych staje się coraz bardziej rozpoznawane w Polsce i budzi zainteresowanie w kontekście rozumienia bieżących procesów. W kolejnym artykule pierwszego numeru „Raven” psychoanalityczka jungowska Małgorzata Kalinowska pokazuje, jak jungowskie pojęcia dotyczące zjawisk zbiorowych mogą być nam pomocne w radzeniu sobie z silnymi emocjami pojawiającymi się w reakcji na to, co dzieje się na scenie politycznej i społecznej. Jak wyjaśnia, emocje są ważnym elementem rozumienia zbiorowych procesów, a nie jedynie zakłóceniem czy zaburzeniem, jak często się je widzi w odniesieniu do tego, co się współcześnie dzieje.
Autorka artykułu zajmuje się polskimi zjawiskami zbiorowymi od około dziesięciu lat, jej artykuły dotyczące społecznej reakcji na katastrofę smoleńską, polskiego mesjanizmu jako kompleksu kulturowego i polskiej dynamiki treningu psychoanalitycznego ukazały się w „Journal of Analytical Psychology” oraz w książkach: Europe’s Many Souls. Exploring Cultural Complexes and Identities i From Tradition to Innovation. Jungian Analysts Working in Different Cultural Settings.
Tematyka zjawisk zbiorowych najczęściej działa niczym pole minowe. Albo uruchamia emocje dla nas samych zaskakujące, albo odwrotnie – wywołuje pragnienie dystansu, dzięki któremu możemy z ulgą powiedzieć: „to mnie nie dotyczy”. Gdy jednak zaczyna nas dotyczyć, wywołuje silne reakcje, tworząc naładowane emocjami przeciwstawne opinie i wywołując oceny. Pojawiają się silne polaryzacje: „prawda/kłamstwo”, „wierność/zdrada”, „racjonalne/mityczne”, „nasze/obce”, „do przyjęcia/ nie do przyjęcia”. Te polaryzacje z łatwością rozwijają swą opowieść w projekcjach, prowadząc do zaciekłych kłótni. Wywołują linie podziału nawet w kręgach najbliższych przyjaciół czy w rodzinie. Odpowiedzią na to może być poszukiwanie wiedzy i rozumienia, które jednak też często z łatwością dostaje się w to dziwne pole zjawisk zbiorowych, podążając za iluzją, że racjonalne myślenie z definicji wolne jest od afektu. W rezultacie dochodzi jedynie do rozszczepienia i oceny, którymi zbiorowe procesy się charakteryzują. I tak poszukując odniesień w tekstach specjalistów publikowanych w prasie codziennej w ostatnich latach, dowiedziałam się, że w naszej polskiej mentalności „uciekamy od wolności i odpowiedzialności”, „wyhodowaliśmy w sobie narcyzm”, „niczego się nie nauczyliśmy z historii”, „nie potrafiliśmy poradzić sobie z wolnością”, „powinniśmy przestać identyfikować się z tym nieznośnym polskim mesjanizmem” czy „nasze zaabsorbowanie martwymi ciałami to wyraz nekrofilii”. Sprawne oko klinicysty z łatwością wyłapie silny kompleks winy i wstydu, połączony z narcystyczną, oceniającą obroną, która zbawia przed osunięciem się w silny afekt. Znów więc emocje. Przesiąknięte są nimi nasza polityka, zjawiska społeczne, nasze codzienne dyskusje na ich temat, co przywołuje obraz wielkiego zamętu, o którym mówi w otwierającym ten tekst cytacie Carl Gustav Jung.
Kalinowska M. (2019). Mecz na narodowym boisku. Zjawiska zbiorowe w naszej codzienności. „Raven. Psychologia głębi i kultura”, nr 1/2019 (01).
Małgorzata Kalinowska jest analityczką jungowską, tłumaczką i autorką tekstów z zakresu traumy kulturowej i treningu psychoanalitycznego. Interesuje się punktami spotkań między psychologią, socjologią i literaturą, pozwalającymi na zrozumienie długoterminowych reakcji na traumatyczne doświadczenia na poziomie narodów i kultur. Zajmuje się również reakcją psychiki na doświadczenia traumatyczne według współczesnego psychoanalitycznego rozumienia.
